صفحه اصلی زبان فارسی

315. پرسش: در قرآن آياتی هستند که هدايت و ضلالت را بدست انسان ميدانند، و آياتی هم هستند که هدايت و ضلالت را بدست خداوند ميدانند! توضيحی در اين زمينه می خواستم.

پاسخ: ضلالت در قرآن سه تا است و هدايت نيز در قرآن سه تا است.

ضلالت و هدايت نخستين

نخستين گمراهی اينست که انسان خود در گمراهی است. يعنی از خود آئين هدايتی که خوب زندگی کند و رستگار بشود ندارد. و نخستين هدايت اينست که خداوند پيامبر و آئين هدايت را می فرستد و انسانها را هدايت ميکند، (يعنی راه و بيراهه را به آنها نشان ميدهد). برخی از آيات مربوط به هدايت و ضلالت، مربوط به اين موضوع هستند. مانند:

« و آيا ترا گمراه نيافت و هدايت نمود».

ضلالت و هدايت دومين

دومين هدايت و گمراهی، پذيرفتن يا نپذيرفتن آئين هدايت خداوندی توسط انسان است. آياتی که ميگويند هدايت و ضلالت بدست انسان است مربوط به اين موضوع هستند. مانند آيه 41 سوره زمر:

« ما اين کتاب را بجا و بموقع برای مردم بر تو نازل نموديم. پس هر که هدايت را پذيرفت بسود خود اوست و هر که به بيراهه رفت جز اين نيست که بزيان خود رفته، و تو بر آنها وکيل نيستی».  (وکيل يعنی کسيکه کار کسی را بنمايندگی از وی انجام ميدهد).

هدايت و ضلالت سومين

سومين هدايت اينست که پس از اينکه ما آئين هدايت  را می پذيريم، در زندگی روزمره خود و در نماز خود (از جمله در سوره حمد) از خدا ميخواهيم که ما را در زندگی فردی و اجتماعی خود هدايت کند. و يا بدون اينکه از خدا بخواهيم، خداوند ما را يا کسانی از ما را در زمينه هائی از زندگی فردی و اجتماعی خود بگونه ای هدايت ميکند. يعنی در پيشبرد کارمان و يا شناختمان از مسائل به ما کمک ميکند.

همينطور در مورد گمراهی سوم نيز، خداوند کساني از گمراهان را در مواردی از گمراهيشان گمراه ميکند. در قرآن هم مشخص شده که خدا کسی غير از تيپهائی مانند: افراد بی ايمان (انعام 125)، ستمگران (ابراهيم 27)، فاسقين (بقره 26)، کافرين (غافر 74)، را گمراه نمی کند. اينها کسانی هستند که گمراهی را انتخاب کرده اند و در گمراهی هستند. و گمراهی سوم که گمراهی مثبت نيز هست توسط خداوند در زمينه هائی صورت ميگيرد. يعنی در مواردی بطريقی آنها را به راهی ميکشد که به اهداف خودشان (که طبعاً اهداف درستی نيز نيستند) نرسند. چنانکه ما انسانها نيز افراد گمراه را از گمراهيشان گمراه ميکنيم. مثلاً هنگاميکه مي بينيم کسی عصبانی است و چوبی دست گرفته ميخواهد برای زدن کسی برود، او را از راه گمراهانه ای که در پيش گرفته گمراه ميکنيم، ( يعنی بطريقی او را منصرف ميکنيم). 

آياتی که ميگويند خدا هر که را بخواهد هدايت ميکند و هر که را بخواهد گمراه ميکند مربوط به اين هدايت و ضلالت سوم است. و منظور اينست که خدا هر که را از ميان "هدايت يافتگان" بخواهد هدايت کند هدايت ميکند، و هر که را از ميان "گمراهان"  بخواهد گمراه کند گمراه ميکند.